15 jaar SKM in je organisatie

’Ook sociocratie light werkt prima’

Meer klanten, meer betrokken medewerkers, een bestuur dat samen optrekt met het werkveld: het zijn resultaten van 15 jaar werken met sociocratie bij de Consent Scholengroep in Enschede. En dat terwijl ze niet alles toepassen. Directeur Bert Lambeck: ’Sociocratie tilt je boven je eigen werk uit.’

In 2002 meldde Bert Lambeck (toen 50) zich gretig aan als proefkonijn voor een sociocratische pilot. Hij was net directeur van een basisschool in Enschede en had al aardig vaak gezien hoe je het als directeur níet moet doen. ‘Leiding geven op basis van macht, dat leidt maar tot ruzies in het team en dat houdt iedereen van zijn werk.’ Lambeck dacht: met sociocratie kan ik draagvlak krijgen in mijn team.

Nu, vijftien jaar later, kan Lambeck rustig zeggen: dat draagvlak heeft hij gekregen. Op alle vijf scholen waar hij directeur was. De Consent Scholengroep, waar die scholen onder vallen, kreeg een lager ziekteverzuim: dat daalde van 12 naar 6 procent (ongeveer het landelijk gemiddelde). En het belangrijkste: ‘De betrokkenheid en eigen verantwoordelijkheid van medewerkers zijn sterk verbeterd’, stelt hij. De Consent Scholengroep omvat 32 basisscholen, telt 700 medewerkers en 7000 leerlingen.

Steeds meer klanten

Of het door sociocratie komt, kun je natuurlijk nooit hard maken, zegt Lambeck, maar feit is dat het openbaar onderwijs in Enschede het heel goed doet. Je zou anders verwachten, omdat er steeds minder basisschoolleerlingen zijn in de gemeente. ‘Maar het marktaandeel en de absolute aantallen leerlingen groeien. In Hengelo, tien kilometer verderop, loopt het leerlingenaantal bij de openbare basisscholen terug.’ En dat ligt niet aan ouderlijke voorkeur voor scholen met een geloofsrichting, denkt Lambeck: ‘Denominatie maakt ouders niks meer uit.’

Wat leerlingen en ouders merken van die grotere betrokkenheid bij het werk? ‘Als een team zich lekker voelt, geven leerkrachten prettiger les. Ze zitten beter in hun vel. De kans is groter dat ze dat overbrengen op kinderen. Die daar ook weer beter van gaan werken.’

Geen machthebber, maar meedenker

Die grotere verbondenheid en medeverantwoordelijkheid van medewerkers bij Consent zijn geleidelijk gegroeid. Toen de gemeente 15 jaar geleden haar handen bestuurlijk gesproken van het openbaar onderwijs af trok, koos de vers aangetreden college van bestuur voor sociocratie om de nieuwe organisatie vorm te geven. Lambeck is een SKM-fan van het eerste uur.

‘Wil je 700 mensen uit het veld betrekken bij de organisatie, dan moet je beginnen je besluitvorming anders te organiseren’, zegt hij. ‘Worden mensen daar serieus genomen, dan gaan ze meedenken.’ Hoe ziet dat meedenken eruit binnen een school? Lambeck vertelt van een ‘formatieplaatje’ uit de begintijd dat hij met sociocratie werkte, hij was net directeur. ‘Daar had ik twee varianten van ontwikkeld. Ik dacht: een van die twee zal wel het aantrekkelijkst zijn. In een van de rondjes op de vergadering zei een teamlid: “Ik zie nog een derde mogelijkheid.” Dat voorstel werd het.’

Verbaasd constateerde Lambeck dat de consentbesluitvorming hem niet alleen draagvlak opleverde, maar ook respect. ‘Ik kwam niet te boek te staan als machthebber, maar als meedenker.’ De sfeer in het team, die al goed was, werd nog beter: kijk eens wat we kunnen! ‘Het jaar verliep heel prettig.’ Sindsdien vraagt Lambeck altijd om suggesties bij voorstellen die hij voorbereidt.

Veel locaties, toch eenheid

Door sociocratisch vergaderen is de samenhang in schoolteams gegroeid, vindt Lambeck. ‘Sociocratie tilt je als het ware wat op. Je bent niet alleen bezig met je kindertjes in groep 2, en je eigen leerdoelen, zoals vroeger. Je blik reikt verder. Je ziet hoe jouw werk zich verhoudt tot de andere klassen in de onderbouw. Als jij verzaakt in groep 2, heeft ook de bovenbouw daar last van, en dat vertellen ze je in de kringvergadering van het team.’

Ook de samenhang tussen scholen is vergroot, vindt hij. Alle 32 zitten ze in de kringstructuur van de Consent Scholengroep, de directeuren zitten bij elkaar in 4 kringen, en afgevaardigden van de directeuren zitten elke maand met het college van bestuur aan tafel. ‘Daar akkeren we alle voorstellen nog eens door die uit de onderliggende kringen komen, en uit het college van bestuur.’

De hoogste leiding staat zo op veel minder afstand van de scholen dan vijftien jaar geleden, toen de gemeente over het openbaar onderwijs ging. ‘Er waren wat ambtenaren die over huisvesting gingen, maar dat was allemaal ver, ver weg. Heel af en toe belde je daar eens iemand. Nu hebben we een goede voorzitter, die goed luistert en stippen op de horizon zet’, zegt Lambeck.

‘Alle scholen hebben de inzet op positieve educatie onderschreven. Dat is: benoemen wat een leerling wél kan, en de verwachting uitspreken dat andere dingen beter gaan. Doordat iedereen weet wat het overkoepelende beleid is en het ook uitvoert, kunnen leerkrachten ook makkelijker van de ene school overstappen naar de andere. Vóór sociocratie waren de verschillen groter en was overstappen moeilijker.’

Sociocratie-light

De scholen zijn redelijk vrij in hun keuze om sociocratie te gebruiken. ‘Sociocratie light, noemt Lambeck dat. ‘We doen lang niet alles. Ik ben al heel blij als collega’s sociocratisch vergaderen, met rondes, en consent, en goed vastleggen wat ze besluiten. Dan gaat het natuurlijk niet over hoeveel paaseitjes ze mogen uitdelen aan de kinderen, maar over het kiezen van lesmethodes, over formatie.’

Dat Consent de light-versie doet, vindt Lambeck niet verwonderlijk. ‘Sociocratie is niet ons belangrijkste dagelijkse werk. Dat zijn lesprogramma’s maken, landelijke regels implementeren. We willen het zo goed mogelijk doen voor kinderen en ouders.’

Onderhoud blijft nodig

De kennis van sociocratie verwatert, door het verloop van docenten. Jaarlijks komt en gaat zo’n 3 tot 5 procent van de medewerkers. ‘Je hebt dus mensen nodig die aan sociocratie blijven sleuren’, aldus Lambeck. Onderhoud van de methode blijft dan ook belangrijk, vindt hij.

Daarom heeft Consent met een adviseur van het Sociocratisch Centrum ‘de organisatie weer eens doorgelicht. We gaan sociocratie weer afstoffen’, zegt Lambeck. Hijzelf en een aantal andere ‘oude rotten’ zwaaien binnenkort af. ‘We willen sociocratie daarom beter verankeren bij het college van bestuur.’