Opinie
Van #Metoo naar #Wetoo
In wezen gaat #Metoo over uitoefening van macht. En die macht is pas bij te sturen als het mogelijk misbruik van machtsverschillen on hold staat.
Er is een boel ophef over #Metoo. Iedereen vindt: dit gedrag moet stoppen. Daders worden ontslagen en voor de rechter gesleept. Hoezeer dit genoegdoening kan verschaffen, het blijft helaas symptoombestrijding. #Metoo gaat niet alleen om ongewenste seksuele gedragingen. In de kern gaat het om misbruik van macht. Dat is de constante in talloze voorbeelden.
De producent die bepaalt of actrices een rol krijgen.
De sportcoach die bepaalt of jonge spelers carrière kunnen maken.
De beroemde regisseur die vrouwelijke journalisten betast.
De context bepaalt je gedrag
Ontslag, naming en shaming, trajecten om ongewenst gedrag af te leren, benoeming van vertrouwenspersonen (daar hoor je lang niet altijd wat van, merkte filosofe Stine Jensen): het zal niet structureel helpen. Stoppen met machtsmisbruik is niet een kwestie van een knop omzetten. Gedrag komt in grote mate voort uit de context waarin je je bevindt.
Zet een stel keurige studenten in een gevangenissetting, en degenen die bewakers spelen, gaan zo op in hun rol dat ze hun collega-studenten kleineren en intimideren. De gevangenen op hun beurt waren bang voor hun bewakers en durfden geen tegenspraak te geven. Zodra dit Stanford Prison Experiment werd stopgezet, veranderde het gedrag van de deelnemers weer.
Overmacht op het werk
Door macht kun je je dingen permitteren. Heb je geen macht, dan voel je je overgeleverd aan die ander. Want hoe moet je die corrigeren? Dat is immers de baas, die bepaalt wat er gebeurt. Ook op het werk gaat het vaak zo. Van hogerhand kunnen onrealistische targets komen. Bovengemiddeld ziekteverzuim in organisaties wordt niet effectief opgelost met een betere fysieke omgeving en/of een bloemetje.
Willen we structureel af van gedrag dat andere mensen schaadt, dan is het zinniger de structuur te veranderen, zodat ook ander gedrag mogelijk wordt. En zodat bijsturen van iemand die macht over je heeft mogelijk wordt. Zodat je samen afspraken kunt maken over wat je nog acceptabel vindt. Zolang dat niet gebeurt, blijft de macht bij de sterkste, de grootste, de rijkste, de grootste mond.
Macht stuur je bij…
Dat bijsturen van overmacht kan alleen als die wordt uitgeschakeld. Door met elkaar vast te stellen wat je nog acceptabel vindt en wat niet meer. Door elkaar te corrigeren, en dat kan als je gelijkwaardig bent aan elkaar. In de sociocratische kring lukt dat, dankzij het consent.
Dat is een plek waar je op basis van gelijkwaardigheid met elkaar overlegt en besluiten neemt. Waar je de veiligheid creëert om samen grenzen af te spreken, en grensoverschrijdend gedrag aan de orde te stellen als het ter plekke niet afdoende wordt opgelost.
… door gelijkwaardigheid te scheppen
Die veiligheid is er als je elkaar over en weer kunt corrigeren. Want dan is er ook niemand die repercussies kan verordonneren. Dan is er ook niemand die die hoeft te vrezen.
In sociocratie is dat mogelijk, omdat daar het begrip gelijkwaardigheid handen en voeten krijgt.
Gelijkwaardig in de kring
In de kringvergadering is macht te corrigeren. Ieders stem doet er evenveel toe. Die van de coach net zo zeer als die van de spelers. Van de producent net zoveel als van zijn medewerkers die signalen oppikken over onwenselijk gedrag. Van de managers net zozeer als van zijn medewerkers (werkdruk!).
Maar voel je je altijd veilig genoeg om mensen met meer macht te corrigeren? Goede vraag. Het vereist een stevige veiligheid in de kring, en de zekerheid dat je daarbuiten ook veilig bent. Daar moet je met elkaar aan werken. Maar daar moet de besluitvormingsstructuur wel mogelijkheden want voor een goede race zijn zowel een goede chauffeur als een goede auto nodig.
De volgende #metoo
Straks is het grote vuur der verontwaardiging rond #Metoo gedoofd. Maar er zal een volgend schandaal komen. Die overmacht is immers overal. Op school, op het kantoor, in de sport, in de politiek, op de bouwplaats, in het koor. Het is niet #Metoo, het is #Wetoo. Iedereen kan te maken krijgen met overmacht. Als een ander die over jou uitoefent voel je het zeker. Of je oefent zelf overmacht uit zonder dat je het in de gaten hebt, of met de beste bedoelingen. Het is zaak te werken aan een structuur waarbinnen we die overmacht kunnen corrigeren.
Ben met bovenstaand helemaal eens, maar ben er ook nog niet uit.
Hieronder zomaar een bedacht #metoo voorbeeld:
Marga ondervindt dagelijks seksuele intimidatie door haar leidinggevende. Dit gaat via woorden en soms met aanrakingen. Ze durft er niets van te zeggen, omdat het haar chef is en bang is om haar baan te verliezen, terwijl ze juist zo tevreden is met het werk. Ze wacht tot de volgende beleidsvergadering. In die vergadering wil haar chef een beleidsvoorstel doorvoeren waar niemand overwegende bezwaren tegen heeft, behalve Marga. De chef voelt de bui al hangen en doet alsof hij van niets weet. De gespreksleider vraagt naar de overwegende bezwaren van Marga, maar zij durft deze niet op tafel te gooien. Zij zegt: ik kan dat hier niet zeggen maar het heeft te maken met één van de groepsleden. De gespreksleider, een lunchmaatje van de chef ruikt onraad en rondt het overleg snel af.
Marga voelt zich in de steek gelaten en de andere groepsleden blijven vertwijfeld achter. Niet goed voor de werksfeer.
De zaak loopt hoog op. Marga ligt nu ook slecht in de groep. Ze wendt zich tot de afgevaardigde van de groep die op hoger niveau gelijkwaardig overlegt. Deze medewerker is ook zeer goede vriendjes met de chef want ze mountainbiken samen en hij durft het niet voor haar op te nemen. Ook hij laat haar vallen. Haar kansen lijken verkeken, en Marga vraagt zich af waar het machtsstuur is gebleven waarover zij ook beschikt?
Bij de volgende beleidsvergadering geeft Marga op geen enkel voorstel consent, waardoor de voortgang stagneert. Groepsleden vragen Marga om haar overwegende bezwaren en zij reageert dat zij haar werk niet naar behoren kan uitvoeren vanwege seksuele intimidatie door één van de groepsleden. Ze is nog beleefd om niet de naam te noemen. De groepsleden kijken elkaar aan en voelen intuïtief aan dat het de chef is, omdat ze hem langer kennen dan vandaag. Ze snappen opeens de ernst van de situatie en prijzen Marga om haar discretie. Of het echt om de chef gaat, weet niemand nog zeker. Feit is dat de groep niet verder kan. Marga wordt daarom geheel genegeerd, haar consent wordt niet meer gevraagd of doet er niet meer toe, en besluiten worden zonder haar inbreng toch genomen, een ernstige zaak, want overmacht krijgt hier bodem. Wat moet Marga doen?