Opinie

Het verkiezingscircus in de VS stemt treurig. Ook hier gaat het die kant op. Zo’n strijd is zonde van de energie. Werk liever met elkaar samen, dat is veel constructiever.

Donald Trump die weigert zijn belastingaangiften openbaar te maken. Hillary Clinton die, lijdend aan een longontsteking, roept dat ze zich prima voelt. De verkiezingscampagne in de VS biedt weer flink wat amusement, al kun je er net zo goed om huilen.

Die rare toestanden in de VS, wat kun je daarvan opsteken? Niet dat Amerikanen oppervlakkig zijn, of dom, of geen democratie waard. Het maakt veeleer duidelijk dat de regels voor besluitvorming allesbepalend zijn voor je gedrag.

Winner takes all

Bij de presidentsverkiezingen in de VS gaat het alleen om winnen of verliezen. Wie wint, krijgt alles. De verliezer staat met lege handen. Iets ertussenin is er niet. Dan ga je er werkelijk al-les aan doen om niet te verliezen. Er staat zo veel op het spel, je investeert er zo veel geld in, je mág gewoon niet verliezen.

De ‘scheids’ houdt het een beetje netjes

In Nederland bestaat nog zoiets als coalitievorming. Ook al word je niet de grootste partij, dan nog is er kans dat je mee kunt doen in de regering. Partijen moeten dus tijdens de verkiezingsstrijd een deur openhouden naar hun rivalen, om te voorkomen dat ze zichzelf buiten een eventuele coalitievorming plaatsen als de stemmen zijn geteld.

Die coalitievorming, je zou hem kunnen vergelijken met de scheidsrechter in een voetbalwedstrijd. De scheids bestraft overtredingen: als spelers tegen de enkels van hun tegenstanders trappen in plaats van tegen de bal, krijgen ze een kaart. Scheidsen sussen, wijzen terecht en bestraffen overtredingen. Als een speler het te bont maakt, sturen ze hem van het veld.

Spelverruwing

Ondanks die coalitievorming doen lijsttrekkers er hier natuurlijk ook vaak alles aan om hun collega’s de loef af te steken. En ook hier worden verkiezingscampagnes feitenvrijer (programmapunten die in strijd zijn met de Grondwet zullen niet snel beleid worden) en persoonlijker (‘Pietje is een draaikont’). Het gaat hier dus ook richting Amerikaanse toestanden, ook om allerlei andere redenen (zoals het gebruik van social media). Maar feit blijft: in de VS is het spel een stuk ruwer.

Een lichamelijk wrak

Zo’n scheidsrechter ontbreekt in de politieke wedstrijd in de VS. En dus gaat de spelverruwing een stuk sneller. Je mag je tegenstander afschilderen als een lichamelijk wrak. Je mag zijn verleden verdraaien. Met de feiten goochelen. Je tegenstander min of meer met de dood bedreigen. De winner takes all-structuur duwt je in die richting. Want voor de verliezer blijft er niets over. Je kunt het mensen haast niet kwalijk nemen dat ze zich zo gedragen in deze structuur. Hoogstens dat ze geen vraagtekens zetten bij die structuur.

Verliezers kunnen rancuneus zijn

Dit alles-of-niets-spel rukt op in Nederland. Sommige Nederlandse partijen laten hun kandidaat-lijsttrekkers de arena betreden: voer maar campagne tegen elkaar, dan kiezen wij een winnaar. Het verleden wees uit dat de verliezers daar slecht tegen konden, en dat berokkende hun partijen grote schade.

Kamerlid Lousewies van der Laan (D66) liet in 2006 het kabinet vallen waar haar voormalige rivaal Alexander Pechtold in zat (hij was lijsttrekker geworden, niet zij). En Rita Verdonk bleef in 2007 onrust stoken in de VVD nadat ze de verkiezing om het lijsttrekkerschap verloor van Mark Rutte.

Begin gewoon meteen met coalitievorming

Of je nu vecht binnen je eigen partijen, of dat partijen tegen elkaar vechten: waar gevochten wordt, zijn verliezers te betreuren. Mensen raken beschadigd en dat werkt door. In landsbestuur is dat niet anders. Al die energie die wordt verspild in elkaar bestrijden, om daarna dan weer een coalitie te vormen. Waarom niet meteen beginnen met coalitievorming? In alle openheid. De koppen bij elkaar steken, kijken waar je elkaar vindt. Waar je elkaar niet vindt, biedt luisteren naar elkaars argumenten en oplossingen zoeken voor overwegende bezwaren een uitweg uit de arena.

Vechten is zonde van de energie

De vechtersbenadering kan wonden slaan en lang nazieken. Het is gewoon zonde van de energie. Die kun je beter steken in je betrekken op elkaar. Dat vereist een aanpassing van het democratische besluitvormingsprincipe, van het meerderheidsbeginsel naar het consentbeginsel. Als we het vechten loslaten, kunnen we aan oplossingen werken. Als het om argumenten gaat in plaats van aantallen, doen álle argumenten mee, en niet alleen die van de coalitiepartners. Anders blijft het, ook na de verkiezingen, dweilen met de kraan open.