Sociocratie: alternatief voor OR bij de politie

Een club van slimme financiële speurders gebruikt sociocratie om medezeggenschap vorm te geven. Hennie Verbeek-Kusters, hoofd van de Financial Intelligence Unit-Nederland: ‘Er komt nu meer kennis boven tafel. En we nemen betere besluiten.’

De ruim zestig medewerkers van FIU-Nederland houden zich bezig met recherchewerk, gezeten achter een beeldscherm. Ze bestuderen grote hoeveelheden informatie om financiële stromen te analyseren. Geldstortingen napluizen van een man aan een familielid in Syrië, of overboekingen van tonnen euro’s naar Azië, terwijl de betrokken personen in Nederland een zeer bescheiden inkomen hebben, of een vastgoedtransactie waar een luchtje aan zit: het zijn voorbeelden uit de praktijk. De stortingen naar Syrië bleken naar een IS-strijder te gaan; het geld dat naar Azië ging, kwam uit wietteelt, de vastgoedtransactie bleek een witwastechniek.

FIU-Nederland is onderdeel van de Nationale Politie en heeft sinds 2013 een zelfstandige status. Daardoor viel men niet meer onder de centrale ondernemingsraad van de Nationale Politie. Er moest dus ‘iets’ komen voor medezeggenschap.

Medezeggenschap op basis van ‘samen’

Hennie Verbeek-Kusters, hoofd van FIU-Nederland, wilde graag een proef met sociocratie: ‘Het leek minder formeel dan de traditionele medezeggenschap, waar veel gespreksonderwerpen en procedures vastliggen’, legt ze uit. ‘We zijn een kleine club, we kennen elkaar allemaal. Ik vroeg me af: kan de medezeggenschap wat meer sámen, in plaats van de twee partijen waar een OR van uitgaat.’

Die proef kwam er: met vier kringen. Drie voor de verschillende afdelingen, en een FIU-Nederland-kring met afgevaardigden (over hen zo meer). De FIU-Nederland-kring bestaat verder uit de MT-leden. Na een jaar werd gekeken: willen we verder met sociocratie? Het oordeel van de kringen was positief. Dat was medio vorig jaar.

Dat ‘samen’ ervaart Verbeek-Kusters, lid van de FIU-Nederland-kring, inderdaad sterker dan vroeger. ‘Als iemand een bezwaar heeft tegen een voorstel, kijken we nu: wat heb je nodig om dat bezwaar te tackelen? Je praat met elkaar over oplossingen, in plaats van te proberen mensen te overtuigen van jouw standpunt.’

Sociocratisch vergaderen: iedereen aan het woord

De sociocratische vergadermethode leidt ook tot betere besluiten, vindt Verbeek-Kusters. ‘In de rondes krijgt iedereen om de beurt het woord. Voor sommige collega’s is dat net het duwtje dat ze nodig hebben om zich uit te spreken. Anders twijfelden ze misschien nog of ze het zouden zeggen. Nu kríjgen ze het woord, dat maakt het makkelijker. Zo komt meer informatie boven tafel, en dat komt de besluiten ten goede.’

Afgevaardigden: ‘meters’ van de werkvloer

Met name met de afgevaardigden is Verbeek-Kusters blij. Dit zijn medewerkers uit de kringen (dus de afdelingen) onder de FIU-Nederland-kring. Ze doen, net als hun leidinggevenden, volwaardig mee in de besluitvorming van de FIU-Nederland-kring. Zij fungeren als een soort ‘meters’ van de werkvloer. Zijn beslissingen die de leidinggevenden nemen, ook uitvoerbaar? Meermalen voegden de afgevaardigden informatie toe, waardoor een voorstel werd gewijzigd en verbeterd. Dat leidt tot ‘zorgvuldiger’ besluiten, aldus Verbeek-Kusters.

Alternatief voor OR

Sociocratie was voor de meeste medewerkers een nieuwe manier van medezeggenschap. Een aantal mensen stond niet bepaald te trappelen om aan de proef mee te doen. ‘Zij dachten dat de medewerkersbelangen het best waren gediend met een OR’, legt Verbeek-Kusters uit. De Wet op de ondernemingsraden beschermt bijvoorbeeld medewerkers die erin zitten; voor sociocratie bestaat zoiets niet.

Verbeek-Kusters: ‘We hebben toen duidelijk gezegd: dit is een próef. Als er daarna geen consent is voor sociocratie, gaan we er niet mee verder.’ Zo kon iedereen sociocratie ervaren, ook degenen die er een hard hoofd in hadden. Maar deelname aan de kringvergaderingen was niet verplicht (dat is nooit zo, trouwens): wie wilde, kon komen. Verbeek-Kusters: ‘Er stond een stoel klaar voor iedereen, maar we konden mensen er niet op zetten.’ Ze vond het ‘heel jammer’ dat niet iedereen de proef op de som wilde nemen: zo konden deze mensen hun mening over sociocratie niet toetsen in de praktijk. Ook nu SKM definitief is ingevoerd, nemen enkele medewerkers geen deel aan de kringen – dat is hun keuze. Deze vrijheid verstoort het besluitvormingsproces binnen de SKM structuur overigens niet.

Waarborging van rechten en plichten

Gaandeweg de proef kreeg een aantal kringleden behoefte aan een vorm van waarborging. FIU-Nederland ging dan ook in gesprek met de OR van de politie-organisatie. ‘We vroegen: kunnen jullie met ons meedenken over een statuut om onze medezeggenschap te waarborgen? Wat moet daar in staan?’ Dat statuut kwam er; er staat onder meer in dat kring-afgevaardigden dezelfde status hebben als gekozen OR-leden. ‘Ze kunnen dus niet afgestraft worden op die rol’, aldus Verbeek-Kusters.

Verder met sociocratie

Na een jaar werd de proef met sociocratie dus geëvalueerd, met positieve uitkomst. Verbeek-Kusters wil in de kringen nu graag meer op de agenda dan de onderwerpen die ‘mogen’ van de Wet op de Ondernemingsraden (die gaan vooral over arbeidsomstandigheden, de inrichting van de werkplekken bijvoorbeeld). ‘Jaarplannen en rapportages zou ik ook graag in de kring willen bespreken’, aldus Verbeek-Kusters. In sociocratische kringvergaderingen kun je beleidsafspraken maken over elk onderwerp dat de kring geschikt vindt. De kringen lijken daar ook zin in te hebben.

Met hulpkringen wordt ook gewerkt, om moeilijke onderwerpen gedegen voor te bereiden. Dat is nog wel een leerproces: het vraagt om extra verdieping, en een eerste ervaring is dat medewerkers het lastig vinden om daar genoeg tijd voor te vinden naast het gewone werk. Dan kan vertraging ontstaan.

Naast het uitbreiden van de onderwerpen voor de kringvergaderingen gaat FIU-Nederland ook investeren in de intervisie voor leidinggevenden, en in het opleiden van een interne sociocratische deskundige: Verbeek-Kusters: ‘Zo kunnen we nog meer uit sociocratie halen dan we nu al doen.’

Sociocratie helpt leidinggevende

Verbeek-Kusters vindt haar manier van leidinggeven veranderd door sociocratie. ‘Voorheen namen we besluiten in het MT. De teamleiders hadden dan wel zaken voorbesproken met hun medewerkers, maar soms moesten we toch een besluit herzien omdat uit de teams nog aanvullende informatie kwam die van belang was voor het besluit. Tegenwoordig denk ik dan ook: hm, voor dit onderwerp heb ik input van medewerkers nodig, dit moet in de kring. Bij flexwerken bijvoorbeeld. Daar willen we iets over afspreken. Er komt nu een hulpkring met mensen uit verschillende kringen, die eerst alles in beeld gaan brengen. Zodat er in één keer een goed voorstel kan komen.’

Voor meer informatie over het werk van  FIU-Nederland kijk hier.