Opinie: Laat kiezers meebesturen

Voorzichtig experimenteert een gemeente met consentbesluitvorming. Politieke partijen trekken er met elkaar op, in plaats van te scoren ten koste van elkaar. Hulde! Nu de burger nog met consent laten meebesturen, en dan is de kloof tussen burger en politiek gedicht.

De gemeente Utrechtse Heuvelrug gebruikt sinds 2014 het consent om besluiten te nemen in de raad. Raad en burgemeester zijn tevreden: de verhoudingen in de raad zijn een heel stuk verbeterd. Raadsleden zoeken meer naar wat ze gemeenschappelijk hebben dan dat ze willen scoren ten koste van elkaar.

De gemeente is dit gaan doen op initiatief van een groep betrokken burgers, de Bruggenbouwers. Deze groep dacht mee over het dichten van de kloof tussen burgers en politiek. Zij stelden de raad voor daartoe (delen van) sociocratie te gebruiken.

Burgers gelijkwaardig bij ‘ideevorming’

De afgelopen drie jaar hebben burgers hier ook wat van gemerkt, stelde burgemeester Naafs onlangs in een artikel in het blad Binnenlands Bestuur. Inwoners worden uitgenodigd met ‘ideevorming’ mee te doen, en praten daar ‘op voet van gelijkwaardigheid met de raadsleden. Ze praten niet langer tegen elkaar, maar met elkaar’, aldus Naafs in het artikel.

Dat is een stap in de goede richting. Maar ondanks de ‘ideevorming’ neemt in Utrechtse Heuvelrug uiteindelijk toch de gemeenteraad de besluiten. Burgers doen in het eindspel niet mee, ze dragen geen medeverantwoordelijkheid voor de besluiten. Zo blijft nog een deel van de kloof tussen burgers en politiek bestaan. En daarmee de kans dat burgers blijven mopperen aan de zijlijn.

Burgers beslissen mee in kringstructuur

Met sociocratie is die kloof te dichten. Dankzij een kringstructuur die is toegevoegd aan de samenleving, is er voor burgers structureel een plek in het bestuur, op verschillende niveaus, waar ze mee besluiten. Onze vertegenwoordigers in de gemeenteraad vormen een kring. En in die kring leggen ze een of twee keer per maand verantwoording af aan kringen onder hen. Telkens kunnen burgers in de onderliggende kringen bijsturen (over die kringen zodadelijk meer).

Dat is meer dan een vakje inkleuren…

Dat is fundamenteel anders dan zoals invloed van burgers nu is georganiseerd: op gezette tijden een kruisje zetten, of ergens inspreken. Je verkeert als burger in een bestuurlijk vacuüm: je hebt totaal geen invloed op wat er met je input gebeurt. Wie weet hoe de coalitie-onderhandelingen verlopen na de verkiezingen, of wat er met je mening gebeurt bij een inspraakavond. Als je die op zo’n bijeenkomst al naar voren hebt kunnen of durven brengen.

 … want je bent óók medeverantwoordelijk

Burgers ook In de kringen zijn burgers echt medeverantwoordelijk voor beslissingen. Het is niet langer ‘hullie daarboven’ die aan de touwtjes trekken. In de kringen trekken burgers mee.

Zo’n kringstructuur bestaat nog niet in Nederland, maar hij zou goed de bestaande ordening kunnen volgen van deelgemeenten of stadsdelen, gemeente, provincie en landelijke overheid. Onder de deelgemeenten liggen dan nog wijken, buurten en straten. Het zullen best grote kringen worden: gemeentes hebben tal van buurten. En dan de wethouders er nog bij: zeker een mens of dertig, veertig. In steden al helemaal.

Verbinding tussen de kringen

Om te voorkomen dat er weer nieuwe kloven ontstaan, is ook iets anders nodig. Al die kringen met elkaar verbinden, doordat een aantal leden van de onderliggende kringen ook in de kring boven hen zitten, en daar met consent meebesluiten. Dan komt informatie van de lagere regionen ook boven door, en doet daar gelijkwaardig mee (er wordt immers met consent besloten).

Die koppeling is belangrijk, omdat sociocratie de samenleving (en ook organisaties) ziet als een samenstel van verschillende kringprocessen. Wat in het ene kringproces gebeurt, heeft invloed op alle andere. Goedkoop gas uit Groningen is goed voor de landelijke overheid (inkomsten!), maar niet voor alle Groningers (aardbevingen!) Vanaf de onderste kring moet bijsturen dus mogelijk zijn. Zo voorkom je dat er geïsoleerde processen op gang komen die later slechts met grote moeite en veel geld te corrigeren zijn.

Na het gekrakeel de dialoog

Hoe pakt dat samen besluiten van burgers en politiek uit in de praktijk? We kennen wel een voorbeeldje. In de Rotterdamse wijk Pendrecht hielpen we burgers en gemeente met consent besluiten te nemen met elkaar. Aan het begin van de bijeenkomsten, met steeds andere groepen bewoners, was het even flink wat ‘gooi- en smijtwerk’, in de woorden van een ambtenaar: bewoners vertelden wat er allemaal niet goed ging, de gemeente vertelde hoe hard ze haar best deed.

Na een half uur stoom afblazen kwam een gesprek op gang. Bewoners wilden meer groen op een plein, de gemeente had er geen geld voor, en toen stelden bewoners voor: laat ons dan een deel van het onderhoud doen, dan kan het toch. Mooi toch?

 In de kring groeit het vertrouwen

Wennen zal zo’n manier van werken wel zijn, voor iedereen. Burgers staan te boek als lastig voor ambtenaren (je hoort ze alleen als er iets mis is), en ambtenaren en politici als doof voor burgers (ze doen nooit wat je graag wil). Maar het consent slaat bruggen. Je kunt klein beginnen, met pilots, zoals nu ook de gemeente Amsterdam doet (zie hier). Al doende ontstaat er vertrouwen, en voor wie wil, een blik die verder kijkt dan het eigen gelijk.

Het paradijs?

Denken dat met een sociocratische manier van organiseren er nooit meer iemand ontevreden zal zijn, is natuurlijk een illusie (daarvoor is het paradijs uitgevonden). Ook al deel je met anderen een gemeenschappelijk doel, verschillende belangen zullen er altijd zijn. Je krijgt nu eenmaal nooit in alles je zin. Maar met de dubbele koppeling zijn de mogelijkheden om mee te beslissen en om bij te sturen er wel. En het consent helpt mensen om elkaar te vinden in oplossingen waarmee iedereen kan leven.

Dus consentbesluitvorming in een gemeente: prima. Om de kloof echt te dichten: breng de koppeling in stelling!